Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie

Ogólna recenzja książki Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie

Książka nie jest typowym katalogiem, gdzie znajdziemy odznaczenia ze zdjęciami i krótkim opisem. Jest to bardziej "podróż" przez 300 lat historii nadawania odznaczeń. Wszystko zaczyna się w czasach saskich, gdzie ordery miały typowo elitarny charakter. Następnie autor przechodzi przez insurekcję kościuszkowską, księstwo Warszawskie, II RP, aby skończyć na PRL-u, gdzie odznaczenia nadawane były masowo. Często opisany jest wątek polityczny oraz tło historyczne. Dzięki temu książkę po prostu dobrze się czyta. Dla większości odznaczeń zamieszczone jest kolorowe zdjęcie oraz najważniejsze informacje. Książka może więc być cennym źródłem porównawczym dla falerystów. Jakość zdjęć jest zadowalająca, choć nie doskonała. Należy podkreślić, że opisano ponad 100 odznaczeń. Poniżej zamieszczam listę.
Celem autora nie była pomoc w identyfikacji, ale mimo to często znajdziemy zarówno zdjęcia zarówno awersu jak i rewersu. Niestety całkowicie pominięty jest fakt różnych wersji oraz producentów odznaczeń.

Wstęp - historia orderów i odznaczeń

Krótkie omówienie tła politycznego, jakie w poszczególnych epokach wpływało na ustanawianie orderów. Wyjaśnienie różnicy pomiędzy słowami order, odznaczenie, oznaka. Autor również wyjaśnia intencje, które kierowały nim podczas pisania książki. Cytując:
Oddając w ręce czytelnika zarys dziejów polskich odznaczeń autorzy żywią nadzieje, iż spełni on przede wszystkim funkcję popularyzacyjno-informacyjną. Jakkolwiek w pracy swej wykorzystaliśmy podstawową literaturę przedmiotu i zwłaszcza w partiach poświęconych dziejom najnowszym oprzeć się musieliśmy na własnych sondażach i poszukiwaniach archiwalnych, nie stawialiśmy sobie celu napisania monografii naukowej.

Epoka saska, stanisławowska oraz insurekcja kościuszkowska

Autor opisuje pierwsze próby ustanowienia orderu, podjęte przez Władysława IV (1634r). Miał to być order Niepokalanego poczęcia Najświętszej Marii Panny. Wszystko było gotowe - projekt, zatwierdzenie bułą papieską, nawet zaplanowana uroczystość wręczenia orderów. Jednak sprzeciw szlachty oraz odmowa przyjęcia orderu przez odznaczonych ostatecznie zakończyła ten pomysł niepowodzeniem. Następnie autor omawia na kilku stronach order Orła Białego ustanowiony przez Augusta II, a później kontynuowany przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tekście znajdują się informacje o tym kogo i za co nagradzano. Wszystko opowiedziane jako spójna historia pokazująca motywy i różne problemy władców związane z nadaniami. Z orderu Orła Białego przenosimy się do opisu orderu Świętego Stanisława. Opis krótszy, ale równie ciekawy. Aspekty polityczne w przypadku obu wyróżnień były podobne, z tego powodu narracja niewiele się tutaj zmienia. W tekście znajdziemy informację o ilości nadań oraz krótki opis osób nagrodzonych wraz z portretami. Zamieszczone są również dobrej jakości zdjęcia odznaczeń oraz dokument nadania z 1780 roku. Kolejnym opisywanym odznaczeniem jest order Virtuti Militari. Opowiedziana jest historia od początku jego powstania, kiedy Stanisław August Poniatowski wysłał swojemu bratankowi pierwsze medale dla żołnierzy, aż po moment kiedy Kościuszko zamiast je przyjąć od króla, który dołączył wcześniej do targowicy, przetopił je na sygnety. Na końcu rozdziału znajdziemy jeszcze krótką wzmiankę o 10 innych pamiątkowych odznaczeniach, ale dla każdego opis jest bardzo krótki. Swoją drogą to co znajdziemy w tym rozdziale zostało przedstawione w odcinku Historii bez Cenzury o odznaczeniach. https://www.youtube.com/watch?v=hiNHIyGnThc
Poniżej zamieszczam przykładowe zdjęcia z rozdziału:

Przykładowe zdjęcie z rozdziału - dyplom nadania Orderu Orła BiałegoPrzykładowe zdjęcie z rozdziału - łańcuch Orderu Orła Białego noszony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego

Epoka Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego

Autor kontynuuje wątek Orderu Orła Białego, Orderu Św. Stanisława i Orderu Virtuti Militari. Najwięcej uwagi poświęca temu trzeciemu odznaczeniu. Wspomina postać Fryderyka Augusta ówczesnego księcia Księstwa Warszawskiego. Za jego panowania ordery nadawane były bardzo oszczędnie. Zreformował on też sposób w jaki zgłaszano kandydatów do Orderu Virtuti Militari, przydzielając konkretną ilość odznaczeń na dany pułk. Autor pisze również o carze Mikołaju I, który z początku zachował dawne odznaczenia, jednak po upadku powstania listopadowego, włączył je do systemu odznaczeń rosyjskich. Spowodowało to spadek prestiżu wspomnianych orderów - szczególnie, że często przyznawał je osobom wrogim Polsce. Na końcu rozdziału znajdziemy również krótkie opisy kilku innych medali i znaków zaszczytnych.

Przykładowe zdjęcie z rozdziału - Order Virtuti MilitariPrzykładowe zdjęcie z rozdziału - Order Świętego Stanisława oraz ubiór orderowy

Druga Rzeczpospolita

Podobnie jak w poprzednich rozdziałach autor kontynuuje historie Orderu Orła Białego oraz Virtuti Militari. Opis jest obszerny, z omówieniem aktualnych na tamten czas motywacji politycznych oraz opisem ważniejszych odznaczonych. Order Świętego Stanisława nie pojawia się, ale w jego miejsce dodany jest szczegółowy opis Orderu Odrodzenia Polski. W odróżnieniu od poprzednich rozdziałów, przedstawiono większą liczbę odznaczeń. Sporo miejsca poświęcono Krzyżowi Walecznych, Medalowi i Krzyżowi Niepodległości oraz Krzyżowi Zasługi. Inne odznaczenia tego okresu takie jak Medal 3 Maja, czy Wawrzyn Akademicki również znalazły swoje miejsce, jednak opis jest bardziej skrótowy. Dla każdego odznaczenia autor zamieścił czarno-białe lub kolorowe zdjęcie.

Przykładowe zdjęcie z rozdziału - Zdjęcie Tadeusza Mikołajewskiego z dyplomem nadania Medalu NiepodległościPrzykładowe zdjęcie z rozdziału - Krzyż Walecznych

Odznaczenia związane z II wojną światową 1939-1945

W tym rozdziale, autorzy zrezygnowali z chronologii, opisując odznaczenia, które są związane z wojną. I tak obok Virtuti Militari znajduje się Medal za udział w wojnie obronnej 1939 ustanowiony w 1981. Najwięcej miejsca poświęcone zostało Orderowi VM oraz Krzyżowi Walecznych. Były one nadawane zarówno przez władze wojskowe podczas kampanii 1939, przez Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, jaki i przez Ludowe Wojsko Polskie. Właśnie na taki podział zdecydowali się autorzy, dodając do tego jeszcze krótką wzmiankę na temat odznaczeń nadawanych przez ruch oporu działający w kraju. Oprócz odznaczeń wymienionych powyżej znajdziemy również obszerny opis dla Krzyża Grunwaldu oraz Medalu Zasłużonym na Polu Chwały. Dla innych odznaczeń opisy nie są już tak obszerne. Często jest to tylko opis odznaczenia ze zdjęciem i informacją dla kogo i za co je nadawano. Trzeba jednak wziąć pod uwagę fakt, że te mniej znaczące odznaczenia są często przez literaturę pomijane, więc dobrze, że autor o nich wspomina. Opisany jest m.in. Medal Za Waszą Wolność i Naszą, Śląski Krzyż Powstańczy, Medal za udział w walkach o Berlin. Na końcu rozdziału znajduje się bardzo ciekawe zestawienie ilości nadań z podziałem na lata od 1943r do 1976r dla 14 odznaczeń.

Przykładowe zdjęcie z rozdziału - Śląski i Wielkopolski Krzyż PowstańczyPrzykładowe zdjęcie z rozdziału - Medal Zasłużonym na Polu Chwały

Odznaczenia PRL

Jest to stosunkowo krótki rozdział. Dużą uwagę autor poświęca celowi władzy jakim było mobilizowanie społeczeństwa do wytężonej pracy. Inaczej jak w poprzednich epokach order można było dostać po prostu za rzetelne wykonywanie swojej pracy. W tym okresie odznaczenia otrzymała duża ilość górników, jako że górnictwo było ważną gałęzią przemysłu. W rozdziale znajdziemy szeroki opis Orderu Budowniczych Polski Ludowej, Orderu Odrodzenia Polski oraz Orderu Sztandaru Pracy. Szczególnie dużo miejsca autor poświęca temu ostatniemu.

Podsumowanie

Publikacja zdecydowanie jest godna polecenia. Autor w ciekawy sposób przybliża tło historyczne oraz okoliczności ustanawiania poszczególnych odznaczeń. Całość wzbogacona jest licznymi ilustracjami i zdjęciami. Na koniec warto wspomnieć, że cena za którą można kupić używaną książkę jest zaskakująco niska. Często można znaleźć oferty poniżej 30zł (2023r.), co jak na ilość zaprezentowanej wiedzy jest ceną zdecydowanie atrakcyjną.