Krzyż Partyzancki

Zdjęcia różnych wersji Krzyża Partyzanckiego

Po kliknięciu na zdjęcie otworzy się slider z powiększeniem. Niestety nie dysponuje obecnie zdjęciami dla wczesnej wersji mennicy. Dodam je w przyszłości.

Wersja Grabski

Wersja wczesna Mennica

Wersja późniejsza Mennica

Opis odznaczenia

Rozróżniamy trzy wersje Krzyża Partyzanckiego. Pierwszą z nich produkowano w zakładach Grabskiego, później produkcją zajmowała się Mennica, która wyprodukowała dwie podobne wersje. Krzyż wykonywany był z pozłacanego mosiądzu.

Kolor
To co najbardziej rzuca się w oczy to kolor. Wersja Grabskiego jest matowa, natomiast ta Mennicy pozłacana i błyszcząca. Krzyż menniczy w późniejszej wersji jest błyszczący do tego stopnia, że odblask utrudnia dostrzeżenie szczegółów, które dużo wyraźniej widać na wersji Grabskiego, czy wcześniejszej wersji menniczej. Wrażenie dotyczy zarówno oryginałów jak i zdjęć w internecie. Zdjęcia odznaczenia z Mennicy są często nieostre i gorszej jakości.

Litery
Oprócz koloru ważną różnicą jest czcionka, która jest wyraźnie mniejsza u Grabskiego. Szerokość liter wizualnie jest podobna, natomiast w wersji menniczej litery są zdecydowanie wyższe i cieńsze. Niektóre różnią się również grubością. Warto zwrócić uwagę na literę "w" która w obu wersjach wygląda zupełnie inaczej.

Orzeł
U Grabskiego głowa jest zdecydowanie bardziej wyraźna. Być może wynika to z koloru, o którym pisałem powyżej. Charakterystyczne dla wersji Menniczej jest to, że korpus orła jest delikatnie niesymetryczny. Wygląda trochę tak jakby orzełek miał pierś wypiętą w lewo. U Grabskiego symetria jest zachowana.

Uszko
Jeśli chodzi o uszko, na którym zamocowany jest krzyż dla wersji Menniczej jest ono wygięte do tyłu i pozostaje otwarte (teoretycznie można by je odgiąć). W wersji Grabskiego mamy w pełni przylutowane uszko. Do uszka przymocowane jest jeszcze jedno większe koło na wstążkę. Wersja Grabskiego ma zlutowane koło, a Mennicza zagięte. W obu wersjach koła są gładkie, bez zdobień.

Różnice pomiędzy wersjami Menniczymi
Wczesną wersję najłatwiej jest rozróżnić po kolorze. Dla tych wcześniejszych, blask nie jest aż tak intensywny. Być może wynika to z tego, że są to egzemplarze starsze. Warto dodać, że wersje mennicze można rozpoznać po tym, że we wczesnej wersji uszko ma zaokrąglone krawędzie.

Faktura
Ciekawym aspektem w przypadku wersji menniczej jest faktura, która może być bardziej gładka, zbliżona do faktury krzyży Orderu Odrodzenia Polski, ale również nie całkiem jednolita. Starałem się to pokazać na zdjęciu poniżej. Krzyż po lewej stronie ma mniej jednolitą fakturę. Kolejną ciekawą rzeczą na poniższym zdjęciu jest to, że ogon orła na lewym krzyżu wygląda jakby składał się z 5 części, zamiast 3 tak jak to jest na zdjęciu po prawej stronie. W tym wypadku to złudzenie, wynikające z gry światła na zdjęciu. W rzeczywistości oba orły mają po trzy "pióra" na ogonie - nawet patrząc na nie z lupą i pod różnymi kątami.

Różnica w fakturze dla wersji menniczej

Wstążka
Wstążka ma szerokość 35mm i jest koloru ciemnozielonego z dwoma czarnymi pasami po bokach. Wersja Grabskiego ma widocznie cieńsze czarne pasy po bokach względem wersji menniczej. Jest też bardziej miękka w dotyku.


Zewnętrzne źródła
Odnośnie opisu odznaki warto pokazać post https://gmic.co.uk/topic/61189-poland-partisan-cross-krzyz-partyzancki/, gdzie autor dość obszernie wypowiada się o Krzyżu Partyzanckim.

Legitymacje do Krzyża Partyzanckiego

Legitymacje występowały głównie w kilku wersjach. Pierwsza wersja ozdobiona jest grafiką oraz patriotycznym opisem. Przypomina formą legitymację do Odznaki Grunwaldzkiej. Ciekawostką jest fakt, że na grafice z początku znajdowała się wartość 50RM, która została później poprawiona na 100zł. Nie dysponuje zdjęciem z wartością 50RM, ale zamieszczam link do licytacji gdzie można zobaczyć zdjęcie. Niestety sprzedawca nie pozwolił mi go zamieścić na stronie 😥. https://allegro.pl/oferta/krzyz-partyzancki-1939-1945-legitymacja-posmiertna-1948-general-zawadzki-15035926151
Na rynku pojawiły się podróbki legitymacji. Warto zwrócić uwagę na numer: 01066. Zamieszczam link do dyskusji na fb, gdzie można poczytać więcej na ten temat: https://www.facebook.com/groups/odznaki/permalink/1495673667467121/

Wersja późniejsza zawiera jedynie dane odznaczonego oraz numer legitymacji. Jej układ graficzny zmienił się w III RP. Numeracja różni się w zależności od okresu. Na pierwszych legitymacjach numer miał format pięciocyfrowy np. 00141 (1949r.), później przybrał formę gdzie na początku znajdowała się literka D np. D-11851 (1959r.). Można znaleźć również numery w formacie 335-83-8 (1983r). Ciekawostką jest legitymacja nadawana na miejscowość. Zamieszczam link do posta ze zdjęciem:
https://www.facebook.com/groups/3582752641845845/permalink/6639633582824387/

Krzyż Partyzancki a rynek kolekcjonerski

Jest to dosyć popularne odznaczenie. W 2020r. cena kształtowała się poniżej 100zł. W tej cenie można było zakupić odznaczenie z legitymacją. Łącznie nadano 94 025 sztuk (źródło: Wikipedia), ale jak twierdzi Wojciech Stela w swojej książce "Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II)" na rynku pojawiło się dużo odznaczeń nienadanych. Można domniemywać, że chodzi o późniejszą wersje menniczą. Z tego względu właśnie tą wersje można najczęściej spotkać na rynku i osiąga ona znacznie niższą cenę niż wersje wcześniejsze. Najwyższą cenę osiągają Krzyże z pracowni Grabskiego (źródło: W.Stela "Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II" ) do 20.12.1946r. zostało dostarczone 20750 egzemplarzy. Prawdziwą rzadkością są odznaczenia nadawane na miejscowości. Odznaczono 49 miejscowości (źródło: W.Stela "Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II" ). Jako przykład, nadanie na Marszowice jest formatu A4, a do krzyża przyczepiona jest inaczej uformowana wstążka. Jeśli chodzi o bardziej standardowe legitymacje, to najbardziej ceniona jest ta wczesna z grafiką.

Krzyż Partyzancki informacje o odznaczeniu - ustawy

Odznaczenie zostało ustanowione dekretem Rady Ministrów z dnia 26 października 1945r. W dekrecie znajduje się informacja o wyglądzie krzyża oraz komu się go nadaje. Jak sama nazwa wskazuje Krzyż przyznawany był partyzantom. Została powołana specjalna komisja przy Ministerstwie Obrony Narodowej. Z ciekawszych rzeczy można przeczytać: "Zasadniczą odznaką Krzyża Partyzanckiego jest krzyż o wymiarach 38x38 mm wykonany ze stopu żelaza". Jest to o tyle ciekawe, że krzyż wydaje się być zrobiony z mosiądzu. Również mosiądz wymieniony jest w Wikipedii. Wszystkie wydatki związane z Krzyżem Partyzanckim ponosił Skarb Państwa. Odznaczenie mogło być przyznawane jednokrotnie. Ustawa z 17.06.1960r. nadaje Krzyżowi rangę odznaczenia wojennego. Kilka dni wcześniej uchwałą odznaczono 8 osób (zobacz zdjęcie poniżej).

Dekret 26.11.1945 o Krzyżu PartyzanckimUstawa 17.06.1960 o OdznaczeniachUchwała 12.06.1960 nadająca odznaczenia

Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim

Krzyż był nadawany:

• Dowódcom oraz członkom oddziałów partyzanckich walczących z Niemcami na terenie Polski
• Polakom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie ZSRR, Jugosławii i Francji.
• Niemieckim antyfaszystom walczącym na terenie Polski lub współdziałającym z polskimi partyzantami.

Listę odznaczonych można znaleźć w Wikipedii (920 nazwisk) oraz Na stronie NSZ (894 nazwisk)

• https://www.nsz.com.pl/odznaczeni-krzyem-partyzanckim/
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Odznaczeni_Krzyżem_Partyzanckim

Poniżej prezentuje ciekawy dokument z wnioskiem o nadanie Krzyża. Dokument można zaleźć na stronie: https://archiwumcyfrowe.nsz.com.pl/zznsz-06-001-0012-t1-k018/

Wniosek Związku Żołnierzy NSZ o nadanie Krzyża 1992r

Krzyż Partyzancki w literaturze

Nie udało mi się znaleźć monografii na temat krzyża, aczkolwiek wzmianki o nim pojawiają się w wielu książkach o tematyce falerystycznej:

• Ordery Odznaczenia Odznaki III Rzeczpospolitej Polskiej 1990-1999 - Stefan Oberleitner s. 54-55:

  Informacja jest dość krótka, głównie są to dane z ustawy z 1945 o ustanowieniu Krzyża Partyzanckiego. Z ciekawszych informacji można również przeczytać, że wzór orła był stylizowany na Orła Piastowskiego. Autor przytoczył również ilość nadań od 1990 - 1999. Zdjęcie ze względu na kiepską jakość oraz to, że jest czarno-białe daje tylko powierzchowny ogląd na to jak wygląda odznaczenie.

• Polskie Ordery i Odznaczenia - Wanda Bigoszewska s. 118:

  Właściwie tylko przedruk z ustawy. Autorka wspomina, że odznaczenie nadawane było również Niemcom, którzy byli antyfaszystami. Dodatkowo podana jest ilość nadań - około 12000, co nie jest prawdą. Autorka zamieściła kolorowe zdjęcie, aczkolwiek niskiej jakości.

• Deagostini Ordery i Odznaczenia nr 23:

  Dosyć obszerny artykuł wyszczególniający różne grupy Powstańców działające w czasie II Wojny Światowej. Jest to całkiem przyjemny wstęp, aby wiedzieć komu nadawano krzyże. Informacje na temat Krzyża Partyzanckiego to głównie przedruk ustawy, ale podany w przystępnej formie graficznej. Zdjęcia, pomimo że są dobrej jakości przedstawiają kopie krzyża. Oprócz tego kilka grupowych zdjęć Powstańców oraz przedstawienie sylwetek kilku odznaczonych osób.

• Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II - Wojciech Stela s. 352-364:

  Jest to zdecydowanie najważniejsza pozycja dla kolekcjonerów. Bardzo rzeczowe informacje na temat krzyża. Bardzo dokładne zdjęcia różnych wersji oraz legitymacji i dokumentów. Treść podana w 4 językach.