Śląski Krzyż Powstańczy

Zdjęcia różnych wersji Śląskiego Krzyża Powstańczego

Po kliknięciu na zdjęcie otworzy się slider z powiększeniem.

Wersja Caritas

Wersja Mennica Państwowa

Opis odznaczenia

Rozróżniamy dwie wersje Śląskiego Krzyża Powstańczego. Najpierw krzyż produkowała Tłocznia Caritasu, a później Mennica Państwowa. Obie wersje są do siebie dosyć podobne. Analizując zdjęcia z internetu, gdzie najczęściej widać tylko przód oraz tył odznaczenia łatwo można się pomylić. Jeśli jednak weźmiemy krzyż do ręki to od razu można poznać, który jest który. Wersja mennicza jest zauważalnie masywniejsza oraz widać na niej ręczną obróbkę przy wycinaniu odznaczenia.

Na krzyżu menniczym (prawa strona) widać wyraźnie ręczną obróbkę.

Kolor
Obie wersje są posrebrzane i oksydowane. Na egzemplarzach, które można oglądać w internecie wyraźnie widać, że posrebrzanie lepiej utrzymuje się na wersji Caritasu. Na wersji z Mennicy posrebrzanie jest czasami trudne do zauważenia. Egzemplarz menniczy, który prezentuje, nie posiada posrebrzania wcale. Jeśli jednak dobrze się poszuka, to w zakamarkach można się go dopatrzyć, ale tylko jeśli użyje się lupy. Na zdjęciu poniżej można zauważyć pozostałości pomiędzy cyfrą "1" a obramowaniem. Z powodu opisanych różnic wersja mennicza ma zwykle bardziej głęboki miedziany kolor, chociaż na pojedynczym zdjęciu trudno to określić, jeśli nie ma się porównania. Różnicę w kolorze w przypadku prezentowanych egzemplarzy najlepiej widać na napisie 1921

Z lewej strony wersja Caritasu, z prawej Mennica

Orzełek i emalia
Jeśli chodzi o orła, to w wersji Caritasu, ma większe przestrzenie pomiędzy końcem skrzydeł a głową. Dodatkowo pióra na skrzydłach mają większe wzięcia. Trudno użyć tutaj odpowiedniego słowa, ale myślę, że można pokusić się o stwierdzenie, że orzeł Caritasu jest bardziej "wyraźny", "wyrazisty". Odcień emalii również nieznacznie różni się dla obu wersji. W Caritasie kolor niebieski wpada delikatnie w fiolet.

Z lewej strony wersja Caritasu, z prawej Mennica

Litery
Warto zwrócić uwagę na cyfry "9" oraz "6". Dla wersji menniczej cyfra sześć ma wyraźnie większą średnice wewnętrznej "dziury" w brzuszku względem cyfry dziewięć. Dla wersji Caritasu są one prawie takie same. Nie widać tego dobrze na prezentowanym zdjęciu, ale na żywo różnica jest wyraźnie widoczna.
W napisie KRN Litera "N" ma większe wcięcia dla wersji Caritasu względem wersji menniczej. Dodatkowo dolne wzięcie w menniczej nie jest ostre, a zaokrąglone. Jest to zastanawiające, ponieważ przeglądając zdjęcia z muzeum Śląska Opolskiego:
https://muzeum.opole.pl/eksponaty-muzeum-czynu-powstanczego/filter/text_is_text_v_%C5%9Bl%C4%85ski+krzy%C5%BC+powsta%C5%84czy/

Można zobaczyć że wcięcie jest ostre:
https://muzeum.opole.pl/file.php?i=eksponaty-muzeum-czynu-powstanczego/MCzP-2119-04.jpg
W książce "Polskie ordery i Odznaczenia" Wojciecha Steli, "N" ma zaokrąglone wcięcie. Niestety nie wiem z czego wynika ta rozbieżność.

Dodatkowo litera "A" oraz "Ą" w napisie "..ŚLĄSKA" mają dużo mniejsze "dziury" dla wersji menniczej.

Z lewej strony wersja Caritasu, z prawej Mennica

Uszko
Dla obu wersji uszko jest lutowane, wersji mennicy uszko wydaje się być szersze co widać na zdjęciu z przodu. Koluszko, na którym jest wstążka w obu wersjach jest bardzo ciasno wpasowane w przelot uszka.

Z lewej strony wersja Caritasu, z prawej Mennica

Wstążka
"Wstążka o szerokości 36mm w kolorze jasnoniebieskim o dwóch pionowych paskach amarantowych na skraju wstążki. Po bokach paski białe. Pośrodku pas w kolorystyce wstążki Orderu Krzyża Grunwaldu" - Stefan Oberleitner Ordery i Odznaczenia III Rzeczpospolitej Polskiej
Pionowe pasy pośrodku mogą mieć odcień czerwony lub pomarańczowy. Dodatkowo zielony pas środkowy może być słabo widoczny. Widać to dobrze na zdjęciu poniżej

Z lewej strony wersja Caritasu, z prawej Mennica. Co ciekawe, wstążka po lewej stronie różni się znacznie, jeśli chodzi o intensywność koloru zielonego. Podejrzewam, że strona frontowa wyblakła podczas noszenia przypiętego krzyża.

Legitymacja do Śląskiego Krzyża Powstańczego

Niestety nie dysponuję obecnie zdjęciami legitymacji. Jeśli czytasz ten artykuł i chciałbyś podzielić się ze mną takim zdjęciem to chętnie zamieszczę je na stronie.

Informacje o odznaczeniu: Śląski Krzyż Powstańczy

W październiku 1946 roku, ogłoszono dekret o ustanowieniu Śląskiego Krzyża Powstańczego. Odznaczenie to miało upamiętniać bohaterskie walki ludu Śląskiego przeciwko niemieckiej przemocy. Ustanowiono je dla osób szczególnie zasłużonych w walkach o przyłączenie Śląska do Polski. Śląski Krzyż nadaje się jednorazowo, a całkowity koszt wytworzenia ponosi Skarb Państwa.

Dekret z 08.10.1946r. o Krzyżu PartyzanckimUstawa z 17.02.1960r. o Orderach i Odznaczeniach art. 13

W lutym 1947 roku, niedługo po ogłoszeniu dekretu o krzyżu, Ministerstwo Obrony Narodowej wezwało do złożenia oferty na wykonanie krzyża pięć firm:

• Mennicę Państwową R.P w Warszawie
• Zakłady Przemysłowe pod zarządem Państwowym Br. Grabski Łódź
• Tłocznie Caritasu Warszawa
• Zakład Wyrobów Artystycznych W. Gontarczyk i Syn Warszawa
• Wytwórnie Grawersko - Artystyczną Zygmunt Makowski Warszawa

Do wykonania krzyży został wybrany Caritas. Zdjęcia dokumentów z tym związanych znajdują się w książce "Polskie Ordery i Odznaczenia" Wojciech Stela Vol 2. Mennica wycofała się ze względu na brak odpowiedniego sprzętu maszynowego oraz materiału. Caritas złożył ofertę na wykonanie 75000 krzyży, jednak z uwagi na brak finansowania produkcję wstrzymano. Produkcja odznaczeń została wznowiona dopiero po tym, jak Związek Weteranów Powstań Śląskich zadeklarował ich finansowanie, mimo iż ustawa przewidywała inne źródło finansowania. Z notatki z 1948r. dowiadujemy się, że 10000 odznaczeń było przekazań właśnie dla Związku Weteranów Powstań Śląskich, a pozostałe 6800 przejął MON.

Nadawanie Śląskiego Krzyża Powstańczego zakończono w roku 1999. Pierwotne plan zakładał zakończenie w roku 1995, jednak ze względu na naciski środowisk kombatanckich wydłużono ten okres o dodatkowe 4 lata.

Śląski Krzyż Powstańczy na rynku kolekcjonerskim

W 2020r. cena za odznaczenie kształtowała się poniżej 100zł. Najczęściej można spotkać wersje Caritasu. Mogłoby się wydawać, że Mennica powinna osiągać wyższe ceny, bo nadań było 4 razy mniej i pojawiają się zdecydowane rzadziej. Jednak ceny nie różnią się od siebie. Wg książki Ordery i Odznaczenia vol. 2 Wojciecha Steli na rynek kolekcjonerski trafiło dużo nienadanych odznaczeń.

Śląski Krzyż Powstańczy w literaturze

Nie udało mi się znaleźć monografii na temat Śląskiego Krzyża Powstańczego, poniżej prezentuję listę pozycji, w których można o nim poczytać:

• Ordery Odznaczenia Odznaki III Rzeczpospolitej Polskiej 1990-1999 - Stefan Oberleitner s. 55-56:

  Bardzo niskiej jakości czarno-białe zdjęcie na którym niewiele widać, jednak dołączony jest szczegółowy opis wyglądu odznaczenia. W książce znajduje się informacja dla kogo krzyż został ustanowiony oraz kto w jakich latach go nadawał. Wg książki w latach 1946-1989 nadano łącznie 20392 Krzyże. Autor wyszczególnił również nadania z podziałem na lata od 1990 do 1999 (nadano 23 odznaczenia)

• Polskie Ordery i Odznaczenia - Wanda Bigoszewska s. 123:

  Informacje o nadaniu krzyża (przedruk z ustawy) oraz kolorowe zdjęcie. Na zdjęciu jest prawdopodobnie wersja Caritas-u ale ze względu na niską jakość, trudno to jednoznacznie stwierdzić. Zamieszczony został opis odznaczenia oraz wstążki. Wg autorki nadano 12000 odznaczeń, co nie wydaje się prawdziwą informacją.

• Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie s. 142 + 144:

  Książka zawiera jedynie krótki opis wyglądu odznaczenia oraz podstawowe informacje, które zostały przepisane z ustawy. Autor zamieścił natomiast całkiem dobre zdjęcie wersji menniczej. W książce na stronie 144 znajduje się bardzo ciekawa tabla prezentująca ilość nadań z podziałem na lata dla różnych odznaczeń w tym Śląskiego Krzyża Powstańczego.

• Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II - Wojciech Stela s. 174-187:

  Zamieszczone bardzo ciekawe dokumenty dotyczące zamówienia przez Ministerstwo Obrony Narodowej odznaki Krzyża. MON wezwał do złożenia oferty 5 firm, z których wybrał Tłocznie Caritasu. W książce zaprezentowane zostały bardzo dokładne zdjęcia z powiększeniami obu wersji - Caritas-u oraz Mennicy. Dodatkowo zdjęcia weteranów udekorowanych Śląskim Krzyżem Powstańczym i zdjęcia różnych legitymacji.