Wielkopolski Krzyż Powstańczy

Zdjęcia różnych wersji Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

Wielkopolski Krzyż Powstańczy występował w dwóch wersjach. Obie wykonywała Mennica Państwowa. Na jednej z nich, na rewersie występuje napis: "PRL", natomiast na drugiej nadawanej już po 90 roku napis "RP". Nie dysponuje niestety zdjęciami późniejszej wersji. Warto dodać, że po roku 90 nadano bardzo niewiele odznaczeń, dlatego wersja "RP" należy do rzadkości.

Nie udało mi się znaleźć nigdzie w literaturze informacji o różnych wykonaniach wersji PRL, natomiast oba prezentowane poniżej: Wielkopolskie Krzyże Powstańcze niewątpliwie się różnią. Być może egzemplarz, na którym widać korozję, jest po prostu dobrą kopią, jednak zakupiłem go na grupie falerystycznej, gdzie nikt nie podważał jego autentyczności. Może być tak, że ktoś nie polakierował tego egzemplarza, i dorobił inne uszko, ale są to tylko moje domysły.

Wersja Mennica PRL

Wersja Mennica PRL - duże uszko

Wersja Mennica RP

Opis odznaczenia

Kolor
Odznaczenie w kolorze miedzianym. Pozwolę sobie zacytować Pana Tomasza Jeziorowskiego:
...bijąc je w tombaku patynowanym na brąz, polerując lekko elementy wypukłe, co w efekcie rozjaśniało obramowanie ramion, miecz, wieniec i napisy. Emaliowano tylko tarczkę na licu (czerwień przejrzysta) i orła (biel), a całość zabezpieczano lakierem. Dzięki warstwie lakieru, większość odznaczeń zachowała się do dzisiaj w niemal niezmienionym stanie. Rozjaśnione elementy widać na zdjęciu poniżej. Ze względu na to, że na moim egzemplarzu Krzyża nie jest to aż tak dobrze widoczne, zamieszczam również fragment zdjęcia z Wikipedii.

Widoczne rozjaśnienie Krzyża na częściach wypukłych

Litery
Warto przyjrzeć się literom w napisie 1918. Brzuszki dla cyfry 8 oraz 9 są zbliżone wielkością, jednak wydaje się że brzuszek 9 jest nieznacznie większy od dolnego brzuszka ósemki. Górny brzuszek jest najmniejszy. Ze względu na polakierowanie może to być słabo widoczne. Kolejnym ciekawym aspektem jest porównanie liter O w napisie "WIELKOPOLSKIM". O po lewej stronie jest minimalnie mniejsze oraz szersze od tego po prawej stronie.

Litera O po lewej stronie jest minimalnie mniejsza oraz szersza od tej po prawejBrzuszek w 9 większy niż dolny brzuszek 8. Górny brzuszek 8 najmniejszy

Orzeł
Na Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym emalia znajduje się tylko w centralnej części na awersie. Orzeł emaliowany jest na biało, natomiast tło ma kolor czerwony. Warto zauważyć, że dookoła orła znajduje się również słabo widoczna czarna krawędź. Krawędzi tej brakuje na prezentowanym przeze mnie krzyżu z dużym uszkiem. Kolor czerwonego tła jest również inny. Na zdjęciu poniżej prezentuję oba orły oraz połączone ze sobą połówki, aby lepiej zestawić je ze sobą.

Na orle po lewej stronie widać delikatną czarną krawędź. Zdjęcie na dole pokazuje dwa orły połączone dla porównania

Uszko
Uszko przylutowane, okrągłe. Zawiesie o średnicy około 1mm wykonane z tego samego materiału do krzyż.

Uszko oraz zawiesiePorównanie z krzyżem z dużym uszkiem

Wstążka
Znów zacytuje tutaj opis Pana Tomasza Jeziorkowskiego:
... Zawieszany jest na wstążce z ciemnoniebieskiego rypsu jedwabnego szerokości 34 mm z dwoma amarantowymi prążkami szerokości 2 mm, w odległości 2,5 mm od brzegów.
Wstążka do egzemplarza krzyża z dużym uszkiem jest wyraźnie bardziej znoszona - podejrzewam, że z tego powodu może być trochę rozciągnięta. Front wstążki do egzemplarza z dużym uszkiem jest wyraźnie bardziej wyblakły, co może wskazywać na częste jego noszenie.

Wstążka po lewej - krzyż z dużym uszkiem.

Legitymacje do Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

Niestety nie dysponuje obecnie zdjęciami legitymacji. Jeśli czytasz ten artykuł i chciałbyś podzielić się ze mną takim zdjęciem to chętnie zamieszczę je na stronie.

Wielkopolski Krzyż Powstańczy informacje o odznaczeniu

Po raz pierwszy krzyż został ustanowiony dekretem KRN w 1946, czyli wtedy kiedy Śląski Krzyż Powstańczy. Dekret nie został jednak opublikowany i tym samym dopiero w 1957 roku Krzyż doczekał się ustanowienia na podstawie uchwały Rady Państwa. Co ciekawe pierwsza wersja Krzyża wyglądała trochę inaczej - (Inne daty oraz KRN zamiast PRL na rewersie). Pierwotny projekt opublikowano w tygodniku Żołnierz Polski.

Projekt Śląskiego i Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego opublikowany w tygodniku Żołnierz Polski 1946

Wersja z ilustracji nie została nigdy wykonana, chociaż można spotkać miniaturki z epoki, które zrobione były zgodnie ze zdjęciem. Ciekawostką jest również fakt, że w Poznaniu znajduje się tablica upamiętniająca pierwszego poległego powstańca Franciszka Ratajczaka z grafiką dobrze oddającą pierwotną wersje Krzyża.

Fragment tablicy upamiętniającej Franciszka Ratajczaka z ulicy Ratajczaka w Poznaniu

Wielkopolski Krzyż Powstańczy został ustanowiony z tak dużym opóźnieniem (11 lat od pierwszego dekretu) ze względów politycznych. Cytując za Tadeuszem Jeziorowskim: "Zwycięskie powstanie Wielkopolan, będąc przykładem solidaryzmu wszystkich stanów w tak oczywisty sposób przeczyło jednak propagowanej oficjalnie walce klas..." Dopiero po poznańskim powstaniu w czerwcu 56' wznowiono prace nad odznaczeniem, aby pokazać trochę cieplejsze oblicze władzy.

Odznaczenie nadawano jednokrotnie, również pośmiertnie, a koszty finansował Skarb Państwa. Nadawano je uczestnikom powstania wielkopolskiego, ale również osobom działającym w konspiracji podczas II wojny światowej. Na zdjęciach poniżej zaprezentowane są dekrety o ustanowieniu i statucie krzyża.

Dekret z 01.02.1957r. o ustanowieniu Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego01.02.1957r. Statut Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego

Wielkopolski Krzyż Powstańczy - informacje dostępne w internecie

Można powiedzieć, że jest to wyjątkowe odznaczenie, jeśli chodzi o informacje jakie można znaleźć na jego temat w internecie. Najczęściej informacje ograniczają się do dosyć ogólnego wpisu w Wikipedii. W tym przypadku jest jednak inaczej. Wszystko dzięki inicjatywie Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego GNIAZDO które w 2014r. uruchomiło stronę http://powstancy-wielkopolscy.pl na której zebrało informacje o wszystkich odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Wystarczy wpisać nazwisko powstańca, aby przeczytać opis kiedy i za co został odznaczony. Osoby zaangażowane w projekt wykonały olbrzymią pracę przy zdigitalizowaniu archiwum. Opierali się na materiałach udostępnionych przez kancelarię prezydenta. Nie są one niestety dostępnie publicznie, ale udało mi się zdobyć zdjęcie dziennika uchwał oraz przykładowego opisu nadania. Umieszczam je poniżej Na stronie http://powstancy-wielkopolscy.pl możemy znaleźć również obszerny artykuł Tadeusza Jeziorowskiego na temat krzyża. Zdecydowanie polecam go przeczytać. http://powstancy-wielkopolscy.pl/page.php?page=jeziorowski. Wpis tego Pana na temat krzyża znajdziemy również w dodatku do Gazety wyborczej: https://27grudnia.pl/wp-content/uploads/2018/02/zeszyt5.pdf

Odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym

Tak jak pisałem powyżej kompletna lista odznaczonych znajduje się na stronie: http://powstancy-wielkopolscy.pl/. Kolejną ciekawą stroną jest: https://powstanie.szubin.net/biografie, gdzie możemy znaleźć życiorysy prawie 500 powstańców. W Wikipedii znajdziemy informacje na temat 129 odznaczonych: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Odznaczeni_Wielkopolskim_Krzy%C5%BCem_Powsta%C5%84czym
Informacje o odznaczonych można znaleźć również na stronie gminy Swarzędz. Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego Koła Swarzędz przygotowało obszerną publikację, gdzie możemy znaleźć biogramy powstańców oraz informacje o odznaczeniach. Spora część z opisanych została odznaczona Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.https://swarzedz.pl/fileadmin/Swarzedz/Aktualnosci/Nasze_wydawnictwa/2019/Uczestnicy_Powstania_Ksiazka_WEB2__1_.pdf

Fotografia przedstawiająca powstańców wielkopolskich po uroczystości dekoracji Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym nadanym przez Radę Państwa weteranom Powstania Wielkopolskiego na sesji Rady Narodowej m. Krakowa 06.03.1958r. źródło: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/81875/edition/95886/content

Wielkopolski Krzyż Powstańczy na rynku kolekcjonerskim

Wielkopolski Krzyż Powstańczy cieszy się umiarkowanym zainteresowaniem kolekcjonerów, z kilkoma do kilkunastu ofertami pojawiającymi się w internecie każdego roku, głównie dotyczącymi wersji z okresu PRL. Wersja z czasów współczesnych RP jest znacznie rzadsza. W 2020 roku ceny oscylowały w granicach poniżej 150 zł za odznaczenie bez nadania i poniżej 300 zł za egzemplarz z nadaniem, które pojawiają się na rynku sporadycznie. Według książki "Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II" autorstwa W. Steli, na rynku kolekcjonerskim znalazło się wiele egzemplarzy bez nadania.

Wielkopolski Krzyż Powstańczy w literaturze

Wzmianki o Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym pojawiają się między innymi w poniższych książkach:

• Ordery Odznaczenia Odznaki III Rzeczpospolitej Polskiej 1990-1999 - Stefan Oberleitner s. 56-57:

  Zawarto jedynie podstawowe dane na temat wyglądu krzyża i daty jego ustanowienia. Dołączone czarno-białe zdjęcie wersji z czasów Rzeczypospolitej Polskiej jest mało wyraźne i nie pozwala dostrzec żadnych detali. W książce znajduje się również tabela przedstawiająca liczbę nadanych odznaczeń w poszczególnych latach po 1989 roku, a także wspomniano o projektantach.

• Polskie Ordery i Odznaczenia - Wanda Bigoszewska s. 124:

  W książce znajduje się dosyć dokładny opis krzyża oraz wstążki. Zdjęcie krzyża jest słabej jakości. Ilość nadań wspomniana przez autorkę to 213 000. Liczba ta wydaje się zupełnie nietrafiona patrząc na to, co inni autorzy podają w swoich publikacjach.

• Polskie Ordery i Odznaczenia Tom II - Wojciech Stela s. 388-391:

  Autor zamieścił bardzo dokładne zdjęcia zarówno wersji PRL jak i RP. Znajdziemy również zdjęcia dwóch legitymacji z 1958r. Opis odznaczenia jest bardzo ubogi. Wspomniane jedynie data ustanowienia, ilość nadań jako 22 249 (w pierwszym tomie autor podaje ich 22 244) oraz krótki opis dlaczego zaczęto go nadawać dopiero w 1957r.

• Dzieje polskich znaków zaszczytnych - Zbigniew Puchalski s. 263 + 269:

  Bardzo krótki opis oznaczenia, sprowadzający się do przedruku ustawy oraz opisu samego krzyża. Autor wspomina, że pierwszy projektu plastyczny wykonał Michał Bylina w 1956r., ale ostatecznie wybrano projekt Jerzego Drygasa i Eugeniusza Rosiaka. Wg autora książki całkowita ilość odznaczonych to 22 644 co nieznacznie różni się od tego co podaje pan Wojciech Stela.

• Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie - Zbigniew Puchalski s. 142:

  Krótki opis dotyczący wyglądu odznaczenia. Dodatkowo w tekst informacji o krzyżu wrzucono akapit o Śląskim Krzyżu Powstańczym co jest dosyć mylące i sądzę, że jest to po prostu pomyłka. W książce znajduje się dosyć dobrej jakości zdjęcie wersji PRL.